Ślad węglowy – co to jest?
Ślad węglowy (ang. carbon footprint) to całkowita emisja gazów cieplarnianych wyliczana dla całego cyklu życia produktów (przedsiębiorstw). Opisuje się go za pomocą parametru tCO2e, który oznacza 1 tonę ekwiwalentu dwutlenku węgla. Co istotne, nie dotyczy on tylko kopalń, zakładów petrochemicznych czy dużych przedsiębiorstw, które jednoznacznie kojarzą się z największym zanieczyszczeniem powietrza. Ślad węglowy pozostawia bowiem także każdy człowiek, który korzysta z wielu produktów i usług dostępnych na co dzień. Jeśli więc podróżujesz, robisz zakupy, ogrzewasz dom, gotujesz, kupujesz buty lub korzystasz z komputera, zostawiasz ślad węglowy. Szacuje się, że rocznie w Polsce na 1 człowieka przypada około 10 ton emisji śladu węglowego.
Można więc powiedzieć, że ślad węglowy to suma emisji gazów cieplarnianych całego przedsiębiorstwa w danym roku, pochodzących ze wszystkich źródeł związanych z jego działalnością, ale także łączna emisja gazów wynikająca z działalności człowieka.
Pierwotnie ślad węglowy zaczęto liczyć w Wielkiej Brytanii. To tam emisje dwutlenku węgla mocno przekraczały przyjęte normy. Po wyliczaniu śladu węglowego, Brytyjczycy zaczęli redukować swoją emisję i zauważali znaczący postęp w tym zakresie. Takie wyliczanie śladu węglowego daje też przedsiębiorcom możliwość porównywania się do firm całego świata działających w tym samym obszarze gospodarki. To znacznie podnosi konkurencyjność.
Po co wyliczać ślad węglowy?
Wielu zapyta po co obliczać ślad węglowy. Otóż powodów jest kilka.
1. Przepisy rynkowe
Po pierwsze wymuszają to przepisy i normy rynkowe – wiele firm, chcąc prowadzić biznes w skali międzynarodowej, musi obliczać ślad węglowy swoich produktów. Dużo zapytań ofertowych od zagranicznych kontrahentów zawiera także wzmiankę o śladzie węglowym produktu. Aby móc stanąć do przetargu, taki ślad węglowy trzeba obliczyć. Często wartość ta jest równie istotna jak sama zaproponowana cena.
2. Przymus raportowania do Carbon Disclosure Project
Po drugie do wyliczania śladu węglowego zobowiązuje międzynarodowa organizacja Carbon Disclosure Project (CDP), która motywuje różne sektory przemysłu i motywuje właścicieli firm czy miast do działań prośrodowiskowych. Organizacja stworzyła światowy system do wyliczania takiego śladu i raportowania go na forum, by inni mogli czerpać z dobrych praktyk pozostałych. Są jednak firmy, które do tej organizacji podchodzą sceptycznie.
3. Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)
Po trzecie, firmy wyliczają i raportują ślad węglowy za sprawą społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility – w skrócie CSR). Jest ona popularna w wielu przedsiębiorstwach od kilku lat i polega na spełnianiu nie tylko wymogów formalnych czy prawnych, ale także na inwestycji w działania prośrodwiskowe czy w zasoby ludzkie. Ponad wszystko jednak neutralność klimatyczna firm świata to duży krok w walce z kryzysem klimatycznym.
4. Zwiększenie sprzedaży i pokonanie konkurencji
Jednym z aspektów liczenia śladu węglowego jest także cel przedsiębiorców, jak podniesienie sprzedaży. Klienci chętniej sięgają po produkty i usługi zrównoważone, dlatego możemy mówić niejednokrotnie o większej sprzedaży. Również pracownicy chętniej zatrudniają się w zrównoważonych firmach. Pośrednio to także droga do pokonania konkurencji – dziś w biznesie wygrywa ten, który stawia na zrównoważony rozwój. Jednocześnie przyciągnie to kolejnych inwestorów, z których zdecydowana większość zwraca uwagę na czynniki ESG przy inwestycjach.
Można więc śmiało stwierdzić, że liczenie śladu węglowego dla konkretnego produktu sprawia, że staje się on atrakcyjniejszy – zarówno pod względem aspektów ochrony środowiska, jak i z punktu widzenia przedsiębiorców. Daje to sygnał klientom i kontrahentom, że produkt powstał przy jednoczesnej trosce o środowisko. Sama firma dostaje też konkretne informacje dotyczące tego, w którą stronę może się rozwijać i jak poprawiać efektywność energetyczną firmy.
Co oznacza zerowy ślad węglowy?
Trzeba zacząć od tego, co składa się na ślad węglowy. Otóż obejmuje on nie tylko emisję CO2 czyli dwutlenku węgla. Jest to także metan, podtlenek azotu i inne gazy szklarniowe (cieplarniane). Co więc oznacza zerowy ślad węglowy, ujemny ślad węglowy i czym jest neutralność emisyjna?
Zerowy ślad węglowy, czyli zerowa emisja CO2 netto, to inaczej neutralność emisyjna lub neutralność klimatyczna. Oznacza to równowagę między emisją a niwelowaniem CO2 w atmosferze. Zmniejszaniem emisji CO2 zajmują się tak zwane naturalne pochłaniacze węgla, do których należą oceany, lasy czy gleba. Na całym świecie mają one zdolność usuwania około 9,5-11 gigaton CO2 rocznie. Niestety, jednocześnie roczna emisja osiąga poziom około 37 gigaton. Warto zwrócić uwagę, że skala zanieczyszczeń jest tak duża, że żadne sztuczne pochłaniacze nie są w stanie sobie z nią poradzić. A to wszystko prowadzi do globalnego ocieplenia.
Często też zdarza się tak, że CO2 wchłaniany przez np. drzewa, następnie jest znów uwalniany do atmosfery za sprawą pożarów lasów lub ich wycinki. Jednym z rozwiązań jest kompensowanie emisji CO2. W takim układzie kompensuje się emisję w jednym sektorze, a redukuje ją w innym. Przykładem kompensowania emisji CO2 jest chociażby inwestycja w energię odnawialną.
Można jednak stwierdzić, że uzyskanie zerowego śladu węglowego jest raczej nieosiągalne. Owszem, przesiadka z auta na rower jako transportu do pracy to jest zmiana śladu węglowego na zerowy. Ale tylko z jednej strony – nie emitujemy CO2 w wyniku spalania paliwa w jakimkolwiek pojeździe. Z drugiej jednak strony, dwutlenek węgla z pewnością został wyemitowany do atmosfery w procesie produkcji, magazynowania i transportu roweru do Twojego domu. Trudno więc jednoznacznie mówić o zerowym śladzie węglowym. Ponad wszystko jednak dążenie do zmniejszania śladu węglowego to konieczna troska o zatrzymanie postępującego globalnego ocieplenia.
Ujemny ślad węglowy – czy to możliwe?
Jest jeszcze coś takiego jak ujemny ślad węglowy. Głównym jego celem jest wyeliminowanie z atmosfery większej ilości CO2 niż ta, która została wygenerowana. Najczęściej jest on możliwy w przypadku fabryk i producentów przedmiotów. Nie jest to jednak tani ani łatwy proces. Niemniej jednak są odważni, którzy próbują wprowadzać takie zasady nawet na większym obszarze i wśród większej grupy ludzi. Prym w takim podejściu wiodą Finowie. To właśnie w Finlandii planuje się do 2035 roku osiągnąć zerową emisję gazów cieplarnianych, a do 2040 roku nawet ujemny ślad węglowy. W teorii wystarczy jedynie pochłonąć więcej dwutlenku węgla niż wynosi roczny bilans. W praktyce będzie to oznaczać nacisk na transformację energetyczną, rezygnację z paliw kopalnych, w tym węgla czy redukcję metanu związanego z hodowlą bydła.
Co zostawia największy ślad węglowy?
Największy ślad węglowy zostawiają przedsiębiorstwa, które za sprawą swoich działań, uwalniają do atmosfery największe ilości gazów cieplarnianych. Przede wszystkim mówi się więc w tym kontekście o kopalniach, które chcąc uzyskać naturalne złoża planety, wykorzystują maszyny zasilane paliwem stałym lub ciekłym. Jednocześnie najczęściej nie wykonują żadnych działań w ramach rekompensaty planecie. W związku z tym coraz częściej stawia się na surowce odnawialne, recykling i inne formy przetwarzania materiałów uznawanych za odpady.
Drugim dużym obszarem, w którym ślad węglowy jest największy, jest transport. Firmy transportowe – powietrzne, lądowe i morskie – odpowiadają za dużą część emisji gazów cieplarnianych. Zmniejszanie śladu jest możliwe np. przy zamawianiu rzeczy z internetu nie do domu, a do wybranego punktu lub paczkomatu.
Na trzecim miejscu można ustawić produkcję żywności, energii oraz wszelkich dóbr elektronicznych. Warto zwrócić uwagę na fakt, że są to elementy naszej codzienności.
Za prawie 15% światowej emisji gazów cieplarnianych odpowiada hodowla zwierząt. Okazuje się, gdybyśmy przeszli na dietę wegańską, każdy z nas zaoszczędziłby rocznie nawet 900 kg ekwiwalentu CO2. Jednocześnie 1,2 mld ton CO2 rocznie, czyli 2%, pochodzi z przemysłu tekstylnego. Zanim więc kupisz nową bluzkę czy spodnie, pomyśl o skorzystaniu z ubrań, które są w obiegu.
Kto musi liczyć ślad węglowy?
Warto zaznaczyć, że obliczanie śladu węglowego nie powinno być traktowane jako uciążliwy obowiązek. Wręcz przeciwnie – to szansa nie tylko na poprawę kondycji środowiska, ale także możliwość wytyczania ścieżek rozwoju biznesu na wielu płaszczyznach. Liczenie śladu węglowego można zastosować w każdej branży i w każdym sektorze przemysłu.
Jednak od 2021 roku raportowanie działań związanych ze zrównoważonym rozwojem jest obowiązkowe dla wszystkich dużych firm zatrudniających powyżej 500 osób oraz spółek notowanych na rynkach regulowanych. Od 2022 roku do tego grona dołączyły także firmy powyżej 250 pracowników. Szacuje się również, że od 2026 roku swój ślad węglowy będą musiały raportować wszystkie przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 10 osób.
Jak obliczyć ślad węglowy?
Najwcześniej opracowanym sposobem obliczania śladu węglowego był Publicly Available Specification 2050 (PAS 2050). Dzięki niemu możliwe jest zmierzenie nie tylko emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia produktów czy usług, ale także wpływu działalności, produktów czy usług na środowisko. Specyfikacja PAS 2050 bazuje na normach ISO 14040, co dotyczy zarządzania środowiskowego, oceny cyklu życia, zasad oraz struktur, a także ISO 14044 – zarządzanie środowiskowe, ocena cyklu życia, wymagania i wytyczne.
Jest jeszcze jedna metoda na obliczenie śladu węglowego – norma ISO 14067:2013. Ma status międzynarodowy, ponieważ opracowały ją zespoły reprezentujące różne kraje.
Oczywiście są także metodologie, które opracowane są przez konkretne gałęzie gospodarki, oparte na międzynarodowych standardach, a zdecydowanie można je określić branżowymi. Tutaj metodologia skupia się na charakterystycznych dla danego obszaru rynkowego elementach, np. drzewa zużyte do produkcji papieru.
Liczenie śladu węglowego można przeprowadzić zarówno dla całej firmy, jak i wybranego produktu. Ważne jest również określenie zakresu badania:
- od kołyski do bramy (from cradle to gate) – obejmuje procesy produkcji od wydobycia surowców po dostarczenie go do klienta; to częściej wybierana metoda przez przedsiębiorców, ponieważ jest dokładniejsza, minimalizuje ryzyko popełnienia błędu i bazuje na procesach, które realnie da się sprawdzić
- od kołyski do grobu (from cradle to grove) – obejmuje wszystkie etapy produkcji i użycia produktu, czyli począwszy od wydobywania surowców aż po utylizację produktu; ta metoda daje większe ryzyko błędu, ponieważ należy w niej uwzględnić sytuacje, które mogłyby się zdarzyć, ale nie ma pewności, że się wydarzą.
Sama procedura liczenia to zatem skomplikowany proces, w którym uwzględnia się wszystkie etapy produkcji, magazynowania, transportu, a niekiedy także utylizacji. Najczęściej liczeniem śladu węglowego zajmują się zewnętrzni specjaliści zatrudnieni właśnie w tym celu.
Przykładowe wartości śladu węglowego
Chcąc zrozumieć skalę problemu, nawet w codziennym życiu, warto spojrzeć w szacunkowe ślady węglowe poszczególnych produktów i usług i porównać je z ich alternatywami. Mamy tu przykładowo:
- lot samolotem – 285 g CO2e na kilometr
- jazda samochodem – 180 g na kilometr
- jazda autobusem – 105 g na kilometr
- jazda pociągiem – 41 g na kilometr
- wyprodukowanie 1 kg wołowiny – 60 kg CO2e
- wyprodukowanie 1 kg wieprzowiny – 7 kg CO2e
- wyprodukowanie 1 kg drobiu – 6 kg CO2e
- torba wielokrotnego użytku minimalizuje dwutlenek węgla o 8 kg rocznie.
Na jednej z internetowych stron możesz wrócić do roku, w którym się urodziłeś i sprawdzić jaki wówczas panował ślad węglowy. Wyszukiwarka pokaże Ci ile CO2 było w atmosferze w roku Twojego urodzenia, ile jest go obecnie oraz jak duży nastąpił wzrost. Możesz to sprawdzić pod tym adresem: https://www.nature.org/en-us/get-involved/how-to-help/carbon-footprint-calculator/carbon-by-birth-year/
Jeśli chcesz sprawdzić swój aktualny roczny ślad węglowy, wejdź na stronę https://tergo.io/your-carbon-footprint/calculate-your-carbon-footprint/. Odpowiadając na kilka pytań otrzymasz wynik i informację, jaki jest Twój ślad węglowy i jak wypadasz na tle reszty Polaków czy całego świata.
Co zrobić, żeby zmniejszyć ślad węglowy?
Zmniejszanie śladu węglowego to nie tylko zadanie dużych firm, ale także każdego człowieka. Dokonując małych kroków jednostkowych można doprowadzić do wielkich zmian całościowych.
Optymalizacja różnych procesów firmowych nie musi wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, zmniejszeniem jego tempa czy podwyższeniem cen produktów. Sposoby zmniejszania śladu węglowego to między innymi:
- zmiana źródła energii – montaż paneli fotowoltaicznych, wykorzystywanie energii produkowanej przez elektrownie wiatrowe i wodne
- ograniczenie urządzeń pobierających duże ilości prądu – wymiana na bardziej energooszczędne
- zmiana tworzyw nieekologicznych na takie, które można poddać recyklingowi lub które pochodzą z recyklingu, np. materiałowa lub papierowa torba zamiast plastikowej jednorazówki
- optymalny transport – dostarczenie jak największej ilości towaru jedną transzą
- współpraca i wymiana doświadczeń z innymi firmami, które wykazują korzystny parametr śladu węglowego
- regularne mierzenie i liczenie ekwiwalentu dwutlenku węgla i szybka reakcja na niekorzystne zmiany.
Są także metody na obniżanie śladu węglowego w codziennym życiu jednostek. Także i Ty, możesz zatem:
- robić zakupy u lokalnych dostawców i jeść produkty sezonowe
- wyłączać nieużywane urządzenia elektroniczne i odłączać ładowarki od zasilania
- zabierać na zakupy materiałowe torby
- ograniczać spożycie mięsa, szczególnie wołowiny
- kupować ubrania używane, wymieniać się nimi z innymi
- segregować odpady i starać się ograniczać ich ilość
- podróżować rowerem, pociągiem lub samolotem zamiast samochodem
- brać krótki prysznic zamiast długiej kąpieli w wannie
- obniżyć temperaturę ogrzewania w domu o 1-2°C
- zakręcać wodę w czasie mycia zębów
- nie przechowywać zbyt wielu danych w chmurze (to prowadzi do powstawania śladu cyfrowego).
Podsumowując, ślad węglowy to parametr, który wskazuje jaka ilość gazów cieplarnianych jest emitowana w czasie procesu produkcji, magazynowania, transportu, eksploatacji i utylizacji danego produktu. Ślad węglowy określa wielkość wpływu danej rzeczy czy usługi na kondycję środowiska.
Przeczytaj inny nasz artykuł i dowiedz się, dlaczego ekologia jest ważna i co to właściwie znaczy.
